شکوائیه
هرگاه در نتیجه وقوع جرم، حقی از کسی ضایع شده باشد، صاحب حق می‌تواند به عنوان شاکی از عامل یا عوامل جرم، شکایت کند. به طرح شکایت فرد و دادخواستی که در این زمینه به مسئولین مرتبط ارائه می دهد شکوائیه گفته می شود.
شکوائیه را به کجا ارائه دهیم؟
هرکسی که به واسطه وقوع جرم شکایتی داشته باشد، شکایت خود را باید نزد ضابطان دادگستری یا دادستان ارائه کند. بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری، هم دادستان و هم ضابطان دادگستري موظفند شكايت كتبي يا شفاهي را همه‌وقت قبول کنند.
یکی از مراجع عام برای طرح شکایت، کلانتری‌ها و طرح شکایت نزد ماموران پلیس است، پس از آن، دادسراها مرجع دریافت شکایت هستند.
شاکی یا مدعی خصوصی خودش یا به وسیله وكيل می‌تواند شکایت کند؛ اگرچه شکایت در غالب موارد، به صورت کتبی صورت می‌پذیرد اما مانعی برای طرح شکایت به صورت شفاهی وجود ندارد. شكايت شفاهي در صورتمجلس قيد و به امضاي شاكي مي‌رسد، اگر شاكي نتواند امضاء كند يا سواد نداشته باشد، مراتب در صورتمجلس قيد و انطباق شكايت شفاهي با مندرجات صورتمجلس تصديق مي‌شود.
شکایت اگر نزد ضابطان دادگستری صورت بگیرد، ضابطان دادگستري مكلفند پس از دريافت شكايت، به شاكي رسيد تحويل دهند و به‌فوريت پرونده را نزد دادستان ارسال كنند. اما اگر شکایت نزد دادستان صورت بگیرد، دادستان پس از ملاحظه شکایت، پرونده را حسب مورد جهت تحقیق یا تعقیب به یکی از دادیاران یا بازپرسان ارجاع می‌دهد
چه مواردی باید در شکوائیه قید شود؟
در دعاوی حقوقی، طرح شکایت و دعوا حتما باید بر روی برگه مخصوصی به نام دادخواست صورت بگیرد و اگر مدعی شکایت خود را بر روی اوراق عادی ارائه کند، به دعوای او رسیدگی نمی‌شود اما در خصوص دعاوی کیفری، این محدودیت وجود ندارد و همانطور که گفته شد دعوا ممکن است به صورت شفاهی هم طرح شود. البته قانون توصیه کرده است که قوه‌قضائیه اوراق متحدالشکلی را به صورت فرم چاپی در اختیار مراجعان قرار دهد که شکایت خود را مطابق فرم نمونه ارائه کنند ولی این موضوع به این معنا نیست که شکوائیه‌ای که در اوراق عادی نوشته شده، پذیرفته نشود.
در شکوائیه باید نام و نام خانوادگي، نام پدر، سن، شغل، ميزان تحصيلات، وضعيت تأهل، تابعيت، مذهب، شماره شناسنامه، شماره ملي، نشاني دقيق و درصورت امكان نشاني پيام نگار (ايميل)، شماره تلفن ثابت و همراه و كدپستي شاكي قید شود. قید این موارد در شکوائیه برای این است که مشخص شود، آیا شاکی صلاحیت طرح دعوا را دارد یا نه؟ اصلا ذی‌نفع هست یا نیست؟ و اینکه اوراق قضایی باید به چه آدرسی ارسال شود؟ پاسخ همه این سوالات بر اساس اطلاعاتی است که شاکی در شکوائیه اعلام می‌کند.
نکته بعدی در شکوائیه این است که موضوع شكايت باید مشخص باشد. البته به دلیل اینکه عموم مردم اطلاعات حقوقی ناقصی داشته و با عناوین مجرمانه آشنا نیستند، تعیین عنوان دقیق مجرمانه مهم نیست و در نهایت قاضی است که عنوان جرم را تعیین می‌کند. برای مثال ممکن است فردی ادعا کند که دیگری مال او را ربوده است و بعد مشخص شود که جرم اصلی سرقت نبوده، بلکه کلاهبرداری است. شاید هم اصلا اعمالی که از نظر شاکی، جرم دانسته شده، جرم نباشد و نیاز باشد تا شاکی شکایت خود را در مراجع حقوقی پیگیری کند، بنابراین شاکی باید به صورت اجمالی موضوع شکایت را مشخص کند.
همچنین در شکوائیه باید تاريخ و محل وقوع جرم نیز مشخص شود. تعیین محل وقوع جرم، از نظر صلاحیت مرجع قضایی در رسیدگی به موضوع مهم است. از سوی دیگر، با توجه به اینکه اگر ضرب و جرح یا قتل در ماه‌های حرام یا اماکن متبرکه خاص رخ دهد، دیه تا یک سوم بیشتر می‌شود، برای همین مکان وقوع جرم و زمان وقوع جرم بسیار مهم است. اگر در نتیجه وقوع جرم، ضرر و زیانی متوجه شاکی شده باشد، شاکی باید در شکوائیه خود، ضرر و زیان وارده و آنچیزی که مطالبه دارد را بیان کند. همچنین شاکی باید، ادله وقوع جرم یا اسنادی که در اختیار دارد و نیز اسامي، مشخصات و نشاني شهود و مطلعان را نیز در شکوائیه اعلام کند.
و نکته آخر در نگارش شکوائیه، تعیین مشخصات طرف شکایت یا مظنون به ارتکاب جرم و در صورت امکان آدرس فرد است. تعیین افراد مظنون یا طرف شکایت برای تسریع در رسیدگی مهم است، البته در جرایمی که مشتکی عنه یا مظنون مشخص نباشد، رسیدگی به جرم متوقف نشده و تلاش برای کشف مظنونین ادامه پیدا می‌کند
چه کسانی می توانند شکوائیه ارائه دهند؟
جرایم به دو دسته جرائم قابل گذشت (خصوصی) و جرائم غیر قابل گذشت (عمومی) تقسیم می‌شوند. در جرایم خصوصی، پرونده با شکایت شاکی خصوصی آغاز و با گذشت شاکی خصوصی نیز متوقف می‌شود اما در جرایم عمومی و غیرقابل گذشت، رسیدگی ممکن است با شکایت شاکی خصوصی یا تنها اعلام یک ناظر جرم، آغاز شود اما با گذشت شاکی، رسیدگی متوقف نشده و تنها ممکن است در مجازات متهم تخفیفی اعمال شود. شاکی برای طرح شکایت باید عاقل و بالغ و رشید باشد. حالا اگر بزه‌دیده، کودک یا دیوانه باشد، شکایت باید توسط ولی یا قیم وی صورت بگیرد.
در صورتی که به قیم یا ولی فرد دسترسی نباشد، یا اصلا قیم یا ولی نداشته باشد یا خود آنها مرتکب جرم شده باشند، دادستان باید یک نفر را به عنوان قیم موقت تعیین کند و خودش هم امر کیفری را تعقیب کند. در خصوص رسیدگی به دعوای سفیه هم اگر دعوا جنبه مالی داشته باشد باید شکایت توسط قیم یا ولی یا مطابق مقرراتی که گفته شد، پیگیری شود اما اگر شکایت جنبه مالی نداشته باشد، شکایت از ناحیه شخص سفیه قابل پیگیری است.
تنظیم شکوائیه در یک نگاه
1 ـ مشخصات شاكی : شامل ؛ نام و نام خانوادگی / نام پدر / تاریخ تولد و نشانی دقیق
اقامتگاه .
2 ـ مشخصات مشتكی عنه : شامل ؛ نام و نام خانوادگی / نام پدر / و نشانی دقیق
اقامتگاه .
یك نكته در مورد ضمائر در عربی :
ـ اگر متهم یك نفر و مرد باشد ، می نویسیم ؛ مشتكی عنه
ـ اگر متهمین دو نفر و مرد یا زن باشند ، می نویسیم ؛ مشتكی عنهما
ـ اگر متهم یك نفر و زن باشد ، می نویسیم ؛ مشتكی عنها
ـ اگر متهمین چند مرد باشند ( بیش از دو نفر ) می نویسیم ؛ مشتكی عنهم
ـ اگر متهمین چند زن ( بیش از دو نفر ) باشند می نویسیم ؛ مشتكی عنهن
توضیحی در مورد عنوان سه گانه ی طرف شكایت :
ــ طرف شكایت در شكوائیه مشتكی عنه نامیده می شود .
ــ طرف شكایت در مرجع تعقیب و رسیدگی « متهم » نامیده می شود .
ـــ طرف شكایت پس از اثبات جرم « مجرم » نامیده می شود .
3 ـ موضوع شكایت :
مثلاً ؛ توهین و افترا / جعل اسناد دولتی / مطالبه وجه چك بلا محل / سرقت / قتل و . . . .
4 ـ نگارش تاریخ و محل وقوع جرم :
ــ تاریخ وقوع جرم به ساعت / روز / ماه / سال
ــ محل دقیق وقوع جرم
5 ـ شرح ماوقع :
1 ـ عنوان :
[ سرپرست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان . . . . . . ]2 ـ شروع متن با كلمات احترام آمیز :
سلام علیكم
احتراماً به استحضار می رساند ؛
3 ـ شرح عمل ارتكابی توسط مشتكی عنه :
[ مشتكی عنه رأس ساعت 10 صبح مورخ 7 / 12 / 90 با ورود به دفتر محل كارم در اداره یحقوقی شركت بهره برداری نفت و گاز گچساران در حضور همكاران مرا با عناوین غیر موجه
تهدید به قتل نموده است . ( صورت جلسه تنظیمی و شهادت همكاران به پیوست ) . ]
4 ـ ذكر مستند قانونی و تقاضای تعقیب و مجازات :
[ . . . . لذا با عنایت به شرح ماوقع و با استناد به ماده 669 قانون مجازات اسلامی ، تقاضایرسیدگی و تعقیب جزایی و مجازات مشتكی عنه را دارم . ]
5 ـ بكارگیری كلمات محترمانه و سپاسگزاری و امضاء شكوائیه :
با سپاس و تجدید احترام